شناسایی و بررسی خصوصیات ریخت‌شناختی Fusarium oxysporum f. sp. opuntiarum عامل پوسیدگی قاعده‌ی کاکتوس در استان فارس

خانواده کاکتوس (Cactaceae) گیاهانی گوشتی هستند که قادراند با کارایی بالایی آب را به توده‌ی زیستی تبدیل کنند. اگرچه یکی از شناخته شده‌ترین کاربردهای کاکتوس استفاده از آن به عنوان یک گیاه زینتی است، استفاده‌ی تجاری از گونه‌های کاکتوس برای پرورش میوه، استفاده از ساقه‌های جوان به عنوان سبزیجات و استفاده‌ی دارویی  از کاربردهای دیگر گیاهان کاکتوس محسوب می‌شود. عوامل مختلفی قادر به ایجاد بیماری در گونه‌های کاکتوس هستند، از جمله گونه‌های فوزاریوم، فیتوفتورا و پیتیوم که همگی در کاکتوس‌ پوسیدگی ایجاد می‌کنند. درسال‌های 1386 تا 1390 تعدادی کاکتوس آلوده با علایم پوسیدگی نرم ریشه و قاعده‌ی ساقه از مراکز فروش گیاهان زینتی در استان فارس جمع آوری شد. نمونه‌برداری از این کاکتوس‌های بیمار منجر به جداسازی جدایه‌هایی از جنس فوزاریوم شد که با توجه به خصوصیات ریخت‌شناختی و فیزیولوژیکی  به عنوان Fusariun oxysporum تشخیص داده شدند. قارچ عامل بیماری، دارای بالشتک‌های نارنجی رنگ و ماکروکنیدیوم‌های خمیده با سه یا چهار دیواره عرضی و میانگین اندازه‌ی (45/1± 68/3)×(12/4± 58/33) میکرومتر بود. میکروکنیدیوم‌ها یک سلولی و بیضی شکل، به صورت سرهای کاذب روی فیالیدهای کوتاه تشکیل می‌شدند و میانگین اندازه‌ی آن‌ها (14/1± 21/3)×(35/2± 57/8) میکرومتر بود. جدایه‌ها قادر به تولید کلامیدوسپورهای منفرد یا دوتایی با میانگین اندازه‌ی (32/1± 60/7)×(47/1± 10/8) میکرومتر بودند. آزمون بیماری‌زایی با افزودن 10 میلی‌لیتر از سوسپانسیون قارچ- با غلظت  10⁶ اسپور در میلی‌لیتر- به گلدان‌های 200 میلی‌لیتری انجام شد. طوقه‌ی گیاهان پیش از مایه‌زنی به وسیله‌ی یک سوزن سترون زخمی شده بود. گیاهان شاهد پس از زخم شدن، توسط آب مقطر سترون مایه‌زنی   شکل 1- ریخت شناسی کلامیدوسپور (a)، ماکروکنیدیوم (b) و سر دروغین (c) در جدایه‌ی Fusarium oxysporum f. sp. opuntiarum (FC2). خط مقیاس= 20 میکرومتر. Fig. 1. Characteristics of chlamydospore (a) macroconidium (b) and false head (c) in  Fusarium oxysporum f. sp. opuntiarum (FC2). Bar = 20 μm
گردیدند و برای هر تیمار سه تکرار در نظر گرفته شد. نتایج این آزمون نشان داد که جدایه‌ها قادر به ایجاد بیماری در جنس‌های مهم کاکتوس مثل Cereus sp.، Opuntia sp.، Echinocactus sp.،Ferocactus sp.  و Notocactus sp.  بوده، اما هیچ گونه علائمی در سایر گیاهان مایه‌زنی شده شامل ذرت (Zea mays)، کدو (Cucurbita  pepo)، ماش (Vigna radiata)، لوبیا قرمز (Phaseolus vulgaris)، بادمجان (Solanum melongena)، خربزه (Cucumis melo)، آفتابگردان (Helianthus annuus)، گوجه‌فرنگی (Lycopersicum esculentum) و باقلا (Vicia faba)  ایجاد نمی‌کنند. علائم آلودگی در گیاهان کاکتوس، حدود 15 روز پس از مایه زنی به صورت لهیده شدن بافت ریشه و ساقه مشاهده شد و گیاهان، 40 تا 60 روز پس از مایه زنی کاملاً خشک شده، ازبین رفتند.  با توجه به دامنه‌ی میزبانی، خصوصیات ریخت شناختی و فیزیولوژیکی، فرم ویژه قارچ به عنوان F. oxysporum f. sp. opuntiarum شناسایی شد (Gerlach 1972). این نخستین گزارش از شناسایی و تعیین خصوصیات ریخت‌شناختی F. oxysporum f. sp. opuntiarum عامل پوسیدگی قاعده‌ی کاکتوس در ایران است(1) .